Para icat edildiğinden beri ekonomik balon şeklinde tabir ettiğimiz hadiseler piyasaları ciddi etkilemektedir.
Piyasadaki nakit miktarının aşırı fazla olmasından tutun da yatırımcıların açgözlü davranıp ekonomiyi altüst etmelerine kadar pek çok unsur ekonomik balonlara sebep olabilmektedir. Söz konusu terimi kısaca tanımlamak gerekirse; ekonomik balon, çeşitli ürün ya da varlıkların fiyatlarının olması gereken seviyelerden çok daha yükseğe çıkarak işlem görmesi sonucu meydana gelen ve nihayetinde fiyatlarda keskin bir düşüşe sebep olan bir piyasa olgusudur. Daha basit tabiriyle ekonomik balon kavramını “şişkin fiyatlı mal ve varlıklarla ticaret yapmak” olarak da tanımlayabiliriz.
Eğer tarihte en çok bilinen ekonomi balonlarının sebeplerini araştırırsanız pek çoğunun inanılmaz derecede garip koşullar nedeniyle ortaya çıktığını görürsünüz. Öyle ki bu tip ekonomik olayların en beklenmedik zamanlarda en beklenmedik piyasaları bile darmadağın edebileceğini anlamak işten bile değildir. Gelin birlikte tarihteki ilginç bazı ekonomik balon hikayelerini inceleyelim. İlki Mississippi Balonu...
Mississippi Balonu
1716 yılının Mayıs ayında, Orleans Dükü'ne bağlı "Fransa Maliye Kontrolörü" olarak atanan İskoç ekonomist John Law, Banque Générale Privée'yi kurdu. Banka, kağıt para kullanımını geliştiren ilk finans kuruluşuydu. Özel bir bankaydı ancak sermayesinin dörtte üçü devlet bonoları ve hükümet onaylı banknotlardan oluşuyordu. 1717 yılının Ağustos ayında Law, Louisiana'daki Fransız kolonisine yardım etmek için Mississippi Şirketini satın aldı ve aynı yıl Compagnie d'Occident (kelimenin tam karşılığıyla "Batı Şirketi") adında bir anonim ticaret şirketi kurdu. Fransız hükümeti tarafından Batı Hint Adaları ve Kuzey Amerika'da bir ticaret tekeli oluşturan bu yeni şirketin Genel Müdürü olarak da yine Law seçildi.
Banka 1718'de Banque Royale (Kraliyet Bankası) ünvanını edindi, yani banknotları Fransa kralı 15.Louis tarafından garanti altına alındı. Şirket, Compagnie des Indes Orientales ("Doğu Hint Adaları Şirketi"), Compagnie de Chine ("Çin Şirketi") ve diğer rakip ticaret şirketlerini satın aldı ve nihayet 23 Mayıs 1719'da Compagnie Perpetuelle des Indes ismini alarak tüm dünyada deniz ticaretini Fransız tekeline aldı. Banque Générale Privée, madeni parada temsil edebileceğinden daha fazla banknot çıkarmaya başlamıştı ki, bu ciddi bir devalüasyonuna yol açtı ve sonunda yeni kağıt para biriminin değeri yarıya düştü.
14.Louis'nin uzun saltanatı ve savaşları, Fransız monarşisini neredeyse iflas noktasına getirmişti. Harcamaları azaltmak yerine, Fransa Kralı 15.Louis de İskoç finansör John Law'un para teorilerini teşvik etti. 1716'da, Bankaya olağanüstü ayrıcalıklar karşılığında ulusal borcun devredildiği bir anlaşma yapıldı. Banque Royale anlaşmasının önemli noktası, ulusal borcun Mississippi Vadisi'nin açılmasından elde edilen gelirlerden ödenecek olmasıydı. Banka, Law'un girişimi olan Mississippi Şirketine bağlıydı ve bu şirket ticaret ve maden zenginliği üzerinde tekele sahip olduğu için şirket kağıtlarında müthiş bir patlama yaşandı.
Law, Louisiana'nın zenginliğini etkili bir pazarlama planıyla abarttı ve bu da 1719'da şirketin hisseleri üzerinde çılgın spekülasyonlara yol açtı. Şirket hisselerinin popülaritesi, daha fazla kâğıt banknotlara ihtiyaç duyulmasını sağlayacak kadar büyüktü ve hisseler kar ürettiğinde yatırımcılara kağıt banknotlarla ödeme yapıldı. 1720'de banka ve şirket birleştirildi ve Law, Orleans Dükü II. Philippe tarafından "Mali İşler Genel Müdürü" olarak atandı. Law'un bankası, Fransız hükümeti Banque Royale tarafından basılan kağıt banknot sayısının, elinde tuttuğu madeni para miktarının değerini aştığını kabul etmek zorunda kalana kadar başarılı gözüktü.
1720'nin sonunda, finansörün muhalifleri banknotlarını madeni paraya (altın ve gümüş) dönüştürmeye çalıştıklarında, "balon" patladı ve bankayı banknot ödemeyi durdurmaya zorladı. 1720'nin sonunda Philippe d'Orléans, Law'u görevinden aldı. O da daha sonra Fransa'dan Brüksel'e kaçtı ve sonunda Venedik'e taşındı.
Comments