1944 tarihinde II.Dünya Savaşı müttefik devletlerinin tümünün katılımıyla New Hampshire Eyaletinin Bretton Woods isimli kasabasında bulunan Mount Washington Otelinde imzalanan bu kritik anlaşma ile yeni bir küresel para sistemi kuruldu ve "Altın Standardı" yerine küresel para birimi olarak "ABD Dolarının" dünyaya sunulduğu bir sistem oluşturuldu. Netice olarak ABD dünya ekonomisinde baskın güç olarak tescillerken, anlaşmanın imzalanmasından hemen sonra dolar basabilen tek ülke olarak yolunda devam etti.
Bretton Woods Anlaşması ile birlikte yeni sistemi gözetecek ABD destekli kuruluşlar olan Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) oluşturuldu. Anlaşma uyarınca tüm ülkeler, kendi para birimleri ile dolar arasında sabit döviz kuruna sadık kalacaklarının taahhütünü verdiler. Bir ülkenin parasının değeri dolara göre çok zayıflarsa, merkez bankası yabancı döviz piyasalarında kendi para birimini satın alma eğilimine geçecekti.
Parayı satın almak para biriminin arzını düşürür ve fiyatını yükseltir. Bir para biriminin fiyatı çok yükselirse, merkez bankası daha fazla para basar ki, bu da arzı artıracak ve para biriminin fiyatını düşürecektir. Bu, merkez bankaları tarafından enflasyonu kontrol etmek için sıklıkla kullanılan bir para politikasıdır.
Bretton Woods sisteminin üyeleri ticaret savaşlarından kaçınmayı kabul ettiler.Ticareti kendi lehlerine artırmak için para birimlerinin değerini düşüremeyecek, ancak para birimlerini belirli koşullar altında düzenleyebileceklerdi. Örneğin, doğrudan yabancı yatırımlar ekonomilerini istikrarsızlaştırmaya başlarsa harekete geçebilecek veya savaştan sonra para birimi değerlerini de ayarlayabilmek için bazı düzenlemeler yapabileceklerdi.
Altın Standardının Değiştirilmesi
Bretton Woods'tan önce, çoğu ülke altın standardını takip etmekteydi. Bu, her ülkenin para biriminin altın olarak bir karşılığı olacağı ve döviz değeri için bunu kullanacağını garanti ettiği anlamına geliyordu. Bretton Woods'tan sonra ise her üye para birimini altına değil ABD dolarına endekslemeyi kabul etmiş oldu. Böylece Amerika Birleşik Devletleri, dünya altın arzının dörtte üçünü elinde tuttu. Başka hiçbir para biriminin bu şekilde altın karşılığı yoktu ve zaman içinde doların değeri bir ons altının 1/35'i oldu. Böylelikle Bretton Woods, dünyada kullanılagelen altın standartı yerine ABD Doları standardına geçilmesine neden oldu. Altındaki değer aynı bile kalsa da, bu dolar için daha fazla talep yarattı. Değerdeki bu tutarsızlık, otuz yıl sonra Bretton Woods sisteminin çöküşünün ana sebebi olacaktı.
Anlaşma Neden Gerekliydi?
I. Dünya Savaşı'na kadar çoğu ülke altın standardına bağlıydı ancak savaş borçlarını ödemek için para basmaları da gerekiyordu. Nitekim bunu gerçekleştirmeleri hiper enflasyona neden olunca savaş sonrası tekrar altın standardına geri dönme kararı aldılar.
Büyük Buhran'a kadar her şey yolunda gidiyordu. 1929'daki borsa çöküşünden sonra yatırımcılar emtia ticaretine geçtiler. Altın fiyatları yükseldi ve insanlar altın için dolarlarını kullandılar. Amerikan Merkez Bankası'nın, ülkenin altın rezervini korumak için faiz oranlarını yükseltmesi işleri daha da kötüleştirdi.
IMF ve Dünya Bankasının Rolü
Bretton Woods sistemi IMF olmadan çalışamazdı. Üye ülkeler, para birimi değerleri çok düşük olduğunda onları kurtarmak için böyle bir kuruluşa ihtiyaç duydular. Para birimlerinin değerini ayarlamaları ve fonların kendilerine sahip çıkmaması durumunda borç alabilecekleri bir tür küresel merkez bankasına gereksinim vardı. Aksi takdirde yapabilecekleri, ticaret bariyerlerine sarılmak ya da faiz oranlarını arttırmak olacaktı.
Bretton Woods ülkeleri, IMF'ye küresel bir merkez bankasının gücünü tanıma yönünde onay vermediler. Fakat bunun yerine, IMF'nin kontrolünde tutulacak sabit bir ulusal para ve altın havuzu fikrine katılmayı kabul ettiler. Bretton Woods sisteminin her üye ülkesi, katkıları dahilinde, ihtiyaç duydukları miktarda parayı almaya hak kazandılar.
Dünya Bankası, ismini aksine, dünyanın merkez bankası olmadı (ve halen de değil). Bu kuruluş Bretton Woods Anlaşması sırasında, II. Dünya Savaşı tarafından harap olan Avrupa ülkelerine borç vermek üzere kurulmuştu ancak sonradan gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınma projelerine kredi kullandırmaya yetkili bir kurum halini aldı.
Bretton Woods Sisteminin Çöküşü
1971'de Amerika Birleşik Devletleri, işsizliğe ve düşük ekonomik büyümeye neden olan enflasyon ve durgunluğun bir kombinasyonu olan muazzam bir "stagflasyon" durumundan muzdaripti. Dolaşımda bulunan aşırı fazla ABD Dolarının neden olduğu değerdeki düşüşüne karşılık olarak Başkan Nixon, doların altın karşısındaki değerini düşürmeye başladı. Nixon, doları bir ons altının 1/38'ine, sonra da 1 / 42'sine değerledi.
Ancak devalüasyon planı geri tepti. İnsanlar Fort Knox'taki ABD altın rezervlerinde yöneldiler, çünkü hızla değer kaybeden dolarlarını güvenilir gördükleri altın ile değiştirmeyi istiyorlardı. Ve nihayet 1971'de Nixon, doların değerini altından tamamen bağımsız hale getirdi. Fiyat kontrolleri olmadan, altın serbest piyasada ons başına 120 dolara kadar yükseldi ve Bretton Woods sistemini sonlanmış oldu.
Comments